งานวิจัยเรื่อง แผนพัฒนาการท่องเที่ยวเส้นทางอารยธรรมล้านนา : ลำปาง ลำพูน เชียงใหม่

งานวิจัยเรื่อง แผนพัฒนาการท่องเที่ยวเส้นทางอารยธรรมล้านนา : ลำปาง ลำพูน เชียงใหม่ ความเป็นมาของการจัดแผน อุตสาหกรรมท่องเที่ยวมีบทบาทสำคัญมากต่อเศรษฐกิจของประเทศไทย ทำให้เกิดการลงทุน การจ้างงาน ก่อให้เกิดการกระจายรายได้ไปสู่ประชาชนกลุ่มต่างๆ ทั้งในเมืองและในชนบทอย่างกว้างขวาง ทั้งยังเป็นช่องทางเผยแพร่และแลกเปลี่ยนวัฒนธรรม ทั้งยังมีผลดีทางด้านกายภาพ คือ ทำให้มีการพัฒนาสาธารณูปโภคสาธารณูปการ สิ่งอำนวยความสะดวก สภาพภูมิทัศน์ในแหล่งท่องเที่ยว แต่การขยายตัวของการท่องเที่ยวในหลายพื้นที่ได้ก่อให้เกิดปัญหาขึ้น ไม่ว่าจะเป็นปัญหาการทำลายทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ทำให้สถานที่มีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ โบราณคดี ศิลปวัฒนธรรมและสถาปัตยกรรมด้อยคุณค่าลงหรือถูกทำลาย ปัญหาขยะน้ำเสียรวมทั้งปัญหาสังคม ทั้งนี้เนื่องจากไม่มีแผนชี้นำการพัฒนา หรือมีแผนแต่ไม่เหมาะสม ไม่สอดคล้องกับสภาพแวดล้อม สภาพสังคม และสภาพเศรษฐกิจ เพื่อตอบสนองกระบวนทรรศน์การพัฒนาประเทศที่มุ่งไปสู่ “ สังคมอยู่เย็นเป็นสุขร่วมกัน ” การพัฒนาการท่องเที่ยวจำเป็นต้องให้ความสำคัญกับชุมชนท้องถิ่นมากขึ้น โดยเสริมสร้างศักยภาพการจัดทำแผนพัฒนาการท่องเที่ยว การบริหารจัดการการท่องเที่ยวให้แก่ชุมชนที่เป็นแหล่งท่องเที่ยว และให้ประชาชนในชุมชนมีส่วนร่วมในการจัดการท่องเที่ยวเพื่อให้ผลประโยชน์จากการท่องเที่ยวเกิดแก่คนในชุมชนอย่างทั่วถึง สำหรับภาคเหนือซึ่งมีศักยภาพการท่องเที่ยวที่สูงมากเนื่องจากมีแหล่งท่องเที่ยวที่มีความหลากหลายทั้งแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ แหล่งอารยธรรมล้านนา สังคมวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธ์ต่าง ๆ ทำให้ภาคเหนือเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญของประเทศ ยุทธศาสตร์การพัฒนาภาคเหนือด้านการท่องเที่ยวปี พ.ศ. 2551 - 2554 ซึ่ง สำนักนโยบายและยุทธศาสตร์ สำนักงานปลัดกระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา จัดทำจึงเน้นการท่องเที่ยวในกลุ่มเส้นทางอารยธรรมล้านนา โดยนำความโดดเด่นของอารยธรรมล้านนามาสร้างเป็นจุดขายสำคัญด้านการท่องเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์

ความสำคัญของเส้นทางประวัติศาสตร์อารยธรรมล้านนา : ลำปาง ลำพูน เชียงใหม่ แหล่งท่องเที่ยวในกลุ่มอารยธรรมล้านนาที่มีความโดดเด่นที่สุด คือ จังหวัดลำพูน ซึ่งเป็นเมืองประวัติศาสตร์ที่มีชีวิตยาวนานถึง 1,300 ปีและยังมีชีวิตอยู่ในปัจจุบัน ทั้งยังมีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ด้านการพัฒนาคมนาคมขนส่งสมัยใหม่สู่ภาคเหนืออีกด้วย นอกจากนี้ จังหวัดลำพูนยังเชื่อมโยงกับแหล่งท่องเที่ยวสำคัญทางประวัติศาสตร์การพัฒนาเศรษฐกิจของภาคเหนือ คือ จังหวัดเชียงใหม่และจังหวัดลำปางโดยมีเส้นทางรถไฟสายเหนือและทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 11 จากจังหวัดลำปางสู่เชียงใหม่เชื่อมร้อยพื้นที่เข้าด้วยกันเป็นเส้นทางท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์อารยธรรมล้านนากลุ่มจังหวัดลำปาง ลำพูน และเชียงใหม่ ทรัพยากรการท่องเที่ยวในเส้นทางประวัติศาสตร์อารยธรรมล้านนา : ลำปาง ลำพูน เชียงใหม่ •  ด้านประวัติศาสตร์ เมืองและชุมชนที่ตั้งอยู่ในพื้นที่จังหวัดลำปาง ลำพูน เชียงใหม่ ส่วนใหญ่มีความเก่าแก่และมีความสัมพันธ์เชื่อมโยงกันทางประวัติศาสตร์ และศิลปวัฒนธรรมประเพณี โดยเมืองลำปางมีโบราณสถานที่สำคัญหลายแห่ง รวมทั้งมีอาคารบ้านเรือนโบราณที่ได้รับการบำรุงรักษาไว้ในสภาพดีควรแก่การชื่นชม ส่วนเมืองลำพูนเคยเป็นศูนย์กลางของอาณาจักรหริภุญไชย มีโบราณสถานสำคัญหลายแห่งที่สร้างในสมัยของพระนางจามเทวี มีอายุกว่า 1,300 ปี และมีวัดพระธาตุหริภุญไชยที่มีเจดีย์งดงามที่สุดในล้านนา และเมืองเชียงใหม่ซึ่งเป็นศูนย์กลางของอาณาจักรล้านนาและเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญที่สุดในภาคเหนือ •  ด้านธรรมชาติ มีสถานที่ที่มีความงดงามทางธรรมชาติและสภาพแวดล้อมมากมาย ซึ่งมีคุณค่าสำหรับการเป็นแหล่งท่องเที่ยวและการศึกษาธรรมชาติ •  ด้านวิถีชีวิตและกิจกรรม ชุมชนที่ตั้งอยู่ในเส้นทางท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์อารยธรรมล้านนากลุ่มจังหวัดลำปาง ลำพูน และเชียงใหม่เป็นชุมชนที่มีการตั้งถิ่นฐานมานาน จึงเป็นแหล่งสะสมภูมิปัญญาท้องถิ่นที่สำคัญควรแก่การเยี่ยมชมและศึกษา ศักยภาพและโอกาสในการพัฒนาการท่องเที่ยวในเส้นทางประวัติศาสตร์อารยธรรมล้านนาจังหวัดลำปาง ลำพูน เชียงใหม่ การวิเคราะห์ศักยภาพและโอกาสในการพัฒนาการท่องเที่ยวโดยวิธี SWOT Analysis ปรากฏผลการวิเคราะห์ ดังนี้ •  จุดแข็ง เป็นเส้นทางที่มีความสัมพันธ์กับประวัติศาสตร์อารยธรรมหริภุญไชยล้านนาที่มีเรื่องราวและโบราณสถานจำนวนมากเป็นหลักฐานที่ยังเหลืออยู่ให้ศึกษา มีสถานที่ที่มีความสวยงามทางธรรมชาติให้ชื่นชม มีพืชพรรณไม้และสัตว์ป่าให้ศึกษา มีหมู่บ้านหัตถกรรมที่น่าสนใจมากมาย การเดินทางทำได้ทั้งทางรถไฟ และรถยนต์ อีกทั้งมีสิ่งบริการอำนวยความสะดวกประเภทต่างๆ ให้เลือกใช้ ทั้งที่พักแรม ร้านค้า และร้านขายของที่ระลึก องค์กรต่างๆ ทั้งในจังหวัดลำพูน ลำปาง และเชียงใหม่ มีความกระตือรือร้นและพร้อมจะเข้าร่วมพัฒนาและส่งเสริมการท่องเที่ยว การส่งเสริมและพัฒนาการท่องเที่ยวบนเส้นทางลำพูน ลำปาง และเชียงใหม่ สอดคล้องกับเป้าหมายการพัฒนาการท่องเที่ยวทั้งในระดับท้องถิ่น ระดับจังหวัด ระดับกลุ่มจังหวัด ระดับภาคและระดับประเทศ •  จุดอ่อน ยังไม่มีการประสานงานระหว่างองค์กรที่เกี่ยวข้องเพื่อดำเนินการพัฒนาและส่งเสริมการท่องเที่ยวอย่างจริงจัง ขาดองค์กรที่จะทำหน้าที่ประสานงานระหว่างองค์กรต่างๆ ที่เกี่ยวข้องเพื่อดำเนินการพัฒนาและส่งเสริมการท่องเที่ยวบนเส้นทางลำพูน ลำปาง และเชียงใหม่ ยังไม่ได้รับการประชาสัมพันธ์อย่างจริงจังและต่อเนื่อง •  ข้อจำกัด ยังไม่มีการดำเนินการและการประสานงานระหว่างองค์กรที่เกี่ยวข้องอย่างจริงจังและต่อเนื่อง •  โอกาส มีโอกาสสูงที่จะได้รับการพัฒนาและส่งเสริมให้เป็นเขตพัฒนาการท่องเที่ยว ( Cluster ) ที่สำคัญของภาคเหนือตอนบน เนื่องจากมีความพร้อมทั้งทางด้านทรัพยากรการท่องเที่ยว การคมนาคมขนส่ง และการบริการอำนวยความสะดวก

ยุทธศาสตร์และแนวทางการพัฒนาการท่องเที่ยวในเส้นทางประวัติศาสตร์อารยธรรมล้านนาจังหวัดลำปาง ลำพูน เชียงใหม่ 1. ยุทธศาสตร์การอำนวยความสะดวกแก่นักท่องเที่ยว โดยดำเนินการพัฒนาระบบคมนาคมขนส่ง ดังนี้ จัดให้มีรถสองแถวให้บริการจากทางแยกเข้าสู่ทางหลวงชนบทหมายเลข ลพ 2031 เข้าสู่สถานีรถไฟขุนตานและอุทยานแห่งชาติดอยขุนตาล แล้ววนไปออกที่ศูนย์อนุรักษ์ช้างไทย จัดให้มีรถม้าให้บริการจากสถานีรถไฟลำปางชม เมืองเก่าลำปาง และกลุ่มร้านขายผลิตภัณฑ์เซรามิค แล้วไปส่งที่สถานีขนส่งลำปาง (รวมทั้งจัดให้มีรถสองแถวให้บริการจากสถานีรถไฟลำปาง ไปยังสถานที่ท่องเที่ยวต่างๆ ในตัวเมืองลำปางและข้างเคียง) จัดให้มีรถสองแถวให้บริการระหว่างสถานีรถไฟเชียงใหม่และสถานีขนส่งเชียงใหม่ รวมทั้งให้บริการนำไปเที่ยวยังสถานที่ท่องเที่ยวต่างๆ ในตัวเมืองเชียงใหม่และข้างเคียง จัดให้มีสถานที่พักรอรถรวมทั้งบริการข่าวสารข้อมูลและสิ่งบริการอำนวยความสะดวกต่างๆ อย่างเหมาะสม เปิดการเดินรถไฟเพื่อการท่องเที่ยวในช่วงวันหยุดในเส้นทางประวัติศาสตร์อารยธรรมล้านนาจังหวัดลำปาง ลำพูน เชียงใหม่ ติดตั้งป้ายบอกทางไปสถานที่ท่องเที่ยวในตำแหน่งที่เหมาะสม 2. ยุทธศาสตร์การพัฒนาด้านการตลาด มีแนวทางการพัฒนา ดังนี้ จัดทำแผ่นพับประชาสัมพันธ์และเผยแพร่ไปยังสถานศึกษาในจังหวัดลำพูน ลำปาง เชียงใหม่ สื่อมวลชนในท้องถิ่นและส่วนกลาง สำนักงานท่องเที่ยวแห่งประเทศไทยจังหวัดต่างๆ รวมทั้งเว็บไซต์ จัดทำเอกสารคู่มือการนำเที่ยว จัดกิจกรรมแรลลี่ “ตามรอยหริภุญไชย - ล้านนา” โดยเริ่มจากเมืองลพบุรี (เมืองละโว้ เมืองเดิมของพระนางจามเทวี) มาสู่ลำปาง ลำพูน เชียงใหม่ โดยจัดเป็นประจำทุกปีในวันเสาร์อาทิตย์แรกของเดือนพฤศจิกายน เพื่อเป็นสัญญาณการเริ่มต้นการท่องเที่ยวสายประวัติศาสตร์หริภุญไชย – ล้านนา 3. ยุทธศาสตร์การพัฒนาแหล่งท่องเที่ยว มีแนวทางการพัฒนา ดังนี้ สนับสนุนให้ชุมชนในท้องถิ่นพัฒนาแหล่งท่องเที่ยวในชุมชน โดยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นให้การสนับสนุน ส่งเสริมให้เยาวชนมีส่วนร่วมในการพัฒนาข้อมูลประวัติศาสตร์ท้องถิ่น โดยช่วยกันรวบรวมข้อมูลประวัติศาสตร์ชุมชนและจัดทำเป็นฐานข้อมูลเพื่อให้นักท่องเที่ยวและผู้สนใจสามารถสืบค้นได้ 4. ยุทธศาสตร์การพัฒนาบุคลากรด้านการบริหารจัดการ มีแนวทางการพัฒนา ดังนี้ จัดอบรมผู้นำชุมชนและตัวแทนองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเกี่ยวกับนโยบายและแนวคิดการพัฒนาเส้นทางการท่องเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์ รวมทั้งแนวคิดการพัฒนาสถานที่ท่องเที่ยวและสิ่งบริการอำนวยความสะดวก จัดอบรมเยาวชนและตัวแทนชุมชนต่างๆ ที่มีสถานที่ท่องเที่ยว เพื่อให้ทำหน้าที่มัคคุเทศก์บริการท่องเที่ยว จัดอบรมตัวแทนชุมชนเพื่อทำหน้าที่ให้บริการด้านต่างๆ แก่นักท่องเที่ยว เช่น การจัดบริการ Home Stay ขายอาหาร ผลิตของที่ระลึก ฯ จัดตั้งองค์กรเพื่อทำหน้าที่ประสานงานและสนับสนุนการพัฒนาการท่องเที่ยวในเส้นทางประวัติศาสตร์อารยธรรมล้านนาจังหวัดลำปาง ลำพูน เชียงใหม่ 5. ยุทธศาสตร์ด้านความปลอดภัย และสุขอนามัย มีแนวทางการพัฒนา ดังนี้ จัดอบรมความรู้แก่เจ้าหน้าที่ในองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นและกรรมการชุมชนเกี่ยวกับการจัดบริการให้มีความปลอดภัย และมีสุขอนามัย เช่น การบริการห้องน้ำห้องส้วม การจัดการขยะ การระบายน้ำ การควบคุมดูแลร้านค้าร้านอาหาร การป้องกันภัยธรรมชาติและอาชญากรรม เป็นต้น จัดให้มีระบบสาธารณูปโภค การป้องกันภัยธรรมชาติ และการรักษาความปลอดภัยในสถานที่ท่องเที่ยว 6. ยุทธศาสตร์ด้านการมีส่วนร่วมของประชาชนและชุมชนในการพัฒนาการท่องเที่ยว มีแนวทางการพัฒนา ดังนี้ จัดประชุมตัวแทนชุมชนให้เข้าใจถึงความสำคัญของการมีส่วนร่วมในการพัฒนาการท่องเที่ยว สนับสนุนให้ชุมชนที่มีสถานที่ท่องเที่ยวประเมินศักยภาพและเตรียมความพร้อมเพื่อให้บริการแก่นักท่องเที่ยว